Tüük dilinin özellikleri
Tüük dili en eski dildir. Ama bu dili kullanan millet ee zaman kendileene tüük demedi. Tüük sözü (Türük, soora da Türk ten türemiş) ilk defa Urkun-Selene (Orhun) taş yazıtlarında kanıtlanmış olarak kullanıldı; aşa yukarı 3000 sene once. Ama bii dilin oluşması için en az 3000 sene lazım. Demek ki Türük sözü çok taa eskileeden beri vaa. Tüüklee bundan önce kendileene Tataa( AtAtaAr- soora da Tatar- soora Tataa) dedilee. Bundan önceki adları Oğuz. Cennete girebilecek gibi deişmiş benlik/can/öz demek. Bundan da önceki adları Ok. Bu da ok gibi incelmiş insanın ruhu demek, ki cennetin kapısından girebilsin. Tüüklee çok ince ruhludur. Bu da onnarın dilinden gelii (dil de, onnarın kendi özünden). Meselyaa Tüük dilinde ee bii ısım için deişik söz vaa. Bu german ya da ingiliz dilinde ööle dil. Meselyaa: Tüükçe Germanca İngilizce Dayı- Amca- Enişte Onkel Uncle Tiize-Ala-Yenge Tante Aunt Abba- Uzak abba Großvater Grandfather Anne- Uzak anne Großmutter Grandmother Başka bii özellik konuşmada eekesin yeri, eekeze göre deişi. Yani kullanılan sözlee deişi. Meselyaa: abba (Aamed)-buba(Meemed)- çocuk(torun)(Mustafa). Abba kendi çocuunna konuşuukan, ona adınna seslenii, ya da çocuum deyii. Torunu ooda yoksa onun için, bubasına çocuun, ya da Mustafa deyii. Abba torununna konuşuukan, bubası için, buban deyii. Buba çocuunna konuşuukan, abbası için, abban deyii. Mustafa kendi akranı, ya da kendinden küçük birisiyle, bubası için, bubam yada Meemed agan deyii. Yani buuda sözlee küçükten büyüke göre deişi. Bide ısımnaa gore. Inşallaa annatmak istediim annaşılmıştıı. Bundan ötürü, tüüklee eekezi, bide eekezin tarafından, düşünii. Eekesi düşünen de, aksızlık yapmaz, ya da taa az yapaa. Onun için tüüklee ince ruhludur. Buna baalı başka bii özellik, tüüklee kendinden bii yaş büük bile birisi olsa, ona aga ya da abu deelee. Bunun faydası da, sade kendi akrannaanı eşit göömek. Onun için de, çekişmeleri sade kendi yaşında olanna yapmak. Çünkü büüklere saygı duyaalaa, onnara da küçüklee saygı duyaalaa. Bundan ötürü de, kavgalaa en az oluu. Başka bii güzellik sözlerin kendilerinde saklı. Yani annamlarında. Meselyaa: -Nabisin ba? –Islyaa.Sen nabisin ba? –Bende islyaa. Şindi bunnarı annadalım. “Ba” saygınnık gösterii. Bay, bayan gibi. “Islyaa” da arap dilinden “ıslah” sözünden gelii. Islah ta bii şeyi taa ii yapmak demek. Yani devamnı bii şeyleri iileştiimek demek, taa ii aale getiimek demek. Yani tüüklee bunu konuşuukan, birbirleene iilik yapmalaanı söölelle. Iyilikleede yarışsın yarışannaa. Kuranda da bu ifade vaa. Şindi “yapabilmek” sözünü annadalım. Iki sözden oluşii- yapmak bide bilmek. Bunun annamı da, bii şeyi yapabilmek için, bilmek lyazım. Ya da bilmeden, bii şey yapılmasın. Onun için yapılan şey, ee zaman cümlenin sonunda olur. Tüük dilinin yapısı bööle. Bazı sözlerin açıklaması: Nine-uşaa olan karı; Buba- uşaa olan adam; Anne-uşaanın, uşaa olan karı; Abba- uşaanın, uşaa olan adam. Şindi “Anne” bide “Abba” sözleri nasıl oluştu, onu annataçaz. “An” sözü eski tüükçede akıl demek. Annamak- akıl eedimek demek; akıl etmek demek. Anımsamak- aklına getiimek demek. “An” belli ki akıl demek. Yani bii şeyin “Anası”, onun akıllısı, taa akıllısı, en akıllısı demek. “Ana” uşaa olan karı, ya da karı demek dil. Adam da olabilir. Anne bide Abba sözleri bööle oluştu. “Ana nine” oldu “Anne”. “Ana Buba” oldu “Abba”. Çünkü taa çok şey bildikleri için, taa akıllı, yani “Ana” oldulaa. Tüük milleti de, akıllı olduu için, yönetmek için en akıllı olanı seçmiş ee zaman. Yani “Ana” aynı zamanda, baş olmuş. Meselyaa: Anayasa;Anayol; Anavatan. Ama asıl annamı akılla ilgili. Dolayısıyla Istanbul türkçesindeki “Anne” yanlış kullanılmakta. Doorusu “Nine”.
Tüük, Bulgaa, bide Türk dillerini kaaşılaştıımak…
Tüükçe – Bulgaaca – Türkçe
kofa- kofa – kova
Çini – çiniya – tabak
Teneki- tenekiya- teneki
Yaanı – yahniya- yahni
Ütü – yutiya – ütü
Boya- boya- boya
Kutu- kutiya – kutu
Top- topka- top
İleen- legen- leğen
Bulgaacada çok tüükçe söz kullanılyii. Meselya „Купих чифт чорапи“(kupih çift çorapi), annamı- bii çiit çorap satın aldım. Şindi bu cümlede 3 söz vaa. Biri bulgaa sözü-kupih, ikisi tüük sözü çiit, bide çorap. Ama gene bu bulgaa dili, sözlerin çoku tüükçe de olsa. Onun için tüük dilinde de, yabancı ya da bulgaa sözleri kullanabilinii. Meselya “Advokatla konuştum”. Advokat yabancı söz de olsa, konuştum sözü bu lafı tüükçe yapyii. Onun için tüüklee, tüükçe konuşuukan, yabancı söz kullanmaktan sıkılmasın. Önemlisi tüükçe konuşmak. Ama isteyen yabancı sözlerin, tüükçe kaaşılıını, düşünerek te bulabilii. Meselya “razrededitel za boya”(разредител за боя)- boya siireltici; “Peralnya”(пералня)- çamaşıı yıkayıcı; “Usilvatel”(усилвател)- güçlendirici/kuvetlendirici; “bırkalka”(бъркалка)- karıştırıcı. Bazıları da, bulgaa dilinde kullanılan tüükçe sözleri, bulgaa sözü deyebilir. Tamam da, bii sözün tüükçe olduunu, nasıl annayabiliriz? Meselya “ütü” sözü –yutiya(ютия). Tüükçede ütülemek vaa. Ama bulgaacada gladya(гладя).Demek ki “ütü” tüük sözü. İstanbul türkçesındeki yannış kullanılan sözlee: Baba- kökü latince- papa. Doorusu buba. Anne/ana- doorusu nine. Ana sözünü açıklayalım. Ana, an sözünden gelii. An akıl demek.Meselyaa annadım-akıl ettim, akıl eedidim demek. Anımsadım-aklıma geldi, atııladım. Onun için ana bi şeyin akıllısı demek. Uşaa olan karı, ya da adam demek dil. Karı da olabilii, adam da. Babaanne/anaanne- doorusu anne.(anne-ana nine) Dede- doorusu abba.(abba-ana buba) Çatal- doorusu diiren. Kiraz- doorusu kirez. Elma- doorusu alma. Çalışmak- kökü çalmak. Doorusu işlemek. Çalışmak, işlemek yerine kullanılmakta. Ama ikisinin deişik annamları vaa. İşlemek yeni bişey üretmek demek. Çalmak-üretilmiş deeri almak. Taa doorusu aksız yere almak. Çalışmak da birbirinden çalmak demek. Ateşkes- doorusu ateşdur olmalı, ya da barış. Çünkü savaşı duuduumak kesmekle olmaz. Kesmek zatı negatif, agresif, zaraa verici. Bizde de yannış kullanılan sözlee/laflaa vaa. Meselyaa yımta kıımak- demek istedikleri yımta pişiimek. Kıımak negatif, pişiimek pozitif. Ama kıımak sözü pişiimeyi annatmaz. Başka- oda kırılsın-oda ısınsın, misii/tütün kıımak- toplamak. Ama gene de Deliooman tüükçesinde, Istanbul türkçesine göre, çok taa az yannış kullanılan sözlee vaa. Onun için tüüklee kendini aşaa göömesin. Kendi aralaanda konuştukları gibi konuşsunnaa. Bide tüük dilini koruyup, geliştimeye devam etsinnee.
Not: Bu yazı, Facebook’daki bir paylaşımdan alınmıştır. Çalışmasından… Pardon, işlemesinden dolayı, yazıyı yazana saygı duyularak, – bii başlık atma ve bii resim dışında- hiçbir düzeltme yapılmamıştır.
News
